W lipcu 1968 roku podczas pobytu na kuracji w Ciechocinku zmarła nagle Ada Sari (właściwie Jadwiga Szayer), jedna z najświetniejszych artystek w dziejach polskiej sztuki śpiewaczej.

Trudno było w ten smutny fakt uwierzyć tym, którzy znali ją bliżej. Wprawdzie sędziwy wiek artystki, 82 lata, w każdej chwili pozwalał spodziewać się katastrofy, ale właśnie słowo „sędziwy” zupełnie nie pasowało do Ady Sari, zawsze pełnej życia i młodzieńczego niemal zapału, gdy szło o sprawy jej umiłowanej sztuki.

Mistrz i uczeń

Była jedną z ostatnich już, nie tylko w Polsce, lecz i w całym świecie, przedstawicielek wspaniałej epoki belcanta. Debiutowała prawie 110 lat temu, wiosną 1909 roku, partią Małgorzaty w „Fauście” Gounoda na scenie rzymskiego Teatro Nazionale. Sztuka i muzyka stały się treścią jej życia, uważała je za rodzaj kapłaństwa, które wymaga od artysty największego poświęcenia.

Symbol polskiej wokalistyki w świecie początku XX wieku. Do tej pory tylko w tych kategoriach potrafię myśleć o Adzie Sari i nadal, jakby z niedowierzaniem przyjmuję fakt, że naprawdę dane mi było być jej uczennicą; pod jej kierunkiem kształcić głos i tym samym znaleźć się w gronie śpiewaków, których nazwiska zaznaczyły swój trwały ślad na operowych afiszach.

W gronie tym, rozpoznawanym jako spadkobiercy metody wokalnej tzw. szkoły Ady Sari, znaleźli się między innymi Maria Fołtyn, Nina Stano, Bogna Sokorska, Halina Mickiewiczówna, Barbara Nieman, Urszula Trawińska, Krystyna Sart i wielu innych, a wśród nich rodzynki, do których Maestra miała szczególnie ciepły stosunek, jak Jerzy Karolus, Waldemar Pawłowski i Jan Dobosz.

W moich wspomnieniach odżywają chwile bezgranicznej szczęśliwości, kiedy trzy razy w tygodniu gnałam na skrzydłach na ulicę Łowicką w Warszawie, by już wsłuchiwać się w uwagi i wskazówki Maestry czynione osobie, która miała lekcję przede mną.

È strano – to dziwne, że wszystko wtedy zasłyszane jakby samoistnie układało mi się na strunach głosowych w uformowane już frazy. Całą sobą, w pełnym zrozumieniu i odczuciu chłonęłam istotę przekazu wiedzy, która niejednokrotnie dla wielu pozostaje abstrakcją na długie lata.

W dwukreślnej oktawie

Koronną cechą nauczania Maestry była rozbrajająca prostota słów w opisie tego, co jest nieopisywalne z jednej, albo dające się zagmatwać i zagubić w zbyt skomplikowanych opisach z drugiej. Maestra, mimo iż była już panią w starszym wieku, niejednokrotnie demonstrowała własnym głosem omawiany emisyjny problem i stale, niezmiennie nie mogłam się nadziwić, że słyszę głos o aksamitnej barwie i dźwięcznym nasyceniu, jakby śpiewała młoda dziewczyna.

To brzmienie, ten blask, to nasączenie powietrzem, ta nośność dźwięku i ta intensywność wolumenu wypełniają całą przestrzeń stanowiły niezatarty i oczywisty ślad wielkiego artystycznego mistrzostwa i kunsztu muzycznego wykonawstwa. Tak, Maestra w 80. roku życia potrafiła demonstrować głosem całe frazy muzyczne w dwukreślnej oktawie!

Wiem, że od pierwszego spotkania z Maestrą, od pierwszej lekcji, śpiew stał się dla mnie poezją, radością i treścią życia. Ta wyniesiona umiejętność emisyjna, i ta uskrzydlająca radość, przez długie lata pozwalała mi przygotowywać kolejne swoje operowe role, jakby stale pod jej kierunkiem, a przecież samodzielnie. Czułam Maestrę w całej sobie, czułam jej głos w swoim gardle, choć to może brzmi niewiarygodnie, ale czułam, że jest przy mnie.

Emisyjne „piętno”

Kiedy w 1970 roku stanęłam na przesłuchanie w Operze Śląskiej w Bytomiu, podeszła do mnie pewna pani i zapytała, czy jestem uczennicą Ady Sari – była to Hanna Kościelniak – poznała we mnie muzyczną siostrę. A gdy osiem lat później zaśpiewałam Małgorzatę w „Fauście” na premierze w Operze Bałtyckiej w Gdańsku, podeszła inna pani i zdecydowanie stwierdziła: „Pani jest od Ady Sari” – to była Halina Mickiewiczówna i też wpadłyśmy sobie w objęcia wzruszone, jak siostry, które się odnalazły.

To był ten emisyjny ślad, to piękne „piętno”, które przejawiało się w kunsztownie wysokiej impostacji głosu, w świadomym operowaniu jednakowo brzmiącym dźwiękiem na całej skali, w lekkości pokonywania trudnych fragmentów muzycznych i w radości śpiewania. Przez wszystkie te lata, dzięki tym podstawom, temu fundamentowi, mogłam całkowicie oddawać się przede wszystkim aktorskiemu budowaniu roli, bo wiedziałam, że najbardziej czytelna i satysfakcjonująca widza i słuchacza jest pasja, z jaką artysta oddaje się sztuce, którą tworzy.

Wielki skromny człowiek

Wielka Maestra, wielka Ada Sari, była nader skromnym człowiekiem. Dystyngowana starsza pani, zawsze w czarnym płaszczyku i w pantofelkach na wysokim obcasie. Była zawsze obecna w Filharmonii, na różnych koncertach i na operowych spektaklach w „Romie”, a później w Teatrze Wielkim.

Maestra, mówiąca miękkim, ciepłym głosem i z charakterystycznym, na wysokim diapazonie zawołaniem w stronę kuchni: „Zuziu!” – dla przywołania poczciwej, kochanej i do końca wiernej służącej. A przecież to wszystko mogło się w moim życiu nie zdarzyć. Pamiętam częste powroty w opowieściach mojej mamy, kiedy wspominała swoją krakowską młodość, że właśnie tam w Krakowie, w latach 30., oglądała i słuchała wielką Adę Sari.

Na tamtym etapie radia Pionier i kuchennego „kołchoźnika”, bez telewizji nie wiedziałam, czy Ada Sari jeszcze żyje, czy żyje już tylko jej legenda i do dziś nie pojmuję, dlaczego nie drążyłam tego tematu, ale Ada Sari, ta Wielka Nieznajoma zaczęła żyć w moim umyśle życiem moich marzeń o pięknym śpiewie, o scenie, o byciu artystką.

Los obracał powoli karuzelą zdarzeń, aż nieoczekiwanie znalazłam się w pięknym salonie, gdzie Wielka Maestra położyła ręce na klawiaturze fortepianu i pokazała mi pierwsze, nowe dla mnie wokalne ćwiczenie. Stawałam już zawsze pod pięknym portretem Maestry i patrzyłam poza jej plecami na białą rzeźbę – figurę kobiety, która miała znaleźć się na Maestry grobie jednak tak się nie stało.

Niezatarty ślad

Maestra pozostawiła we mnie i sądzę, że w nas wszystkich ten niezwykły i niezatarty ślad, który poniosłam w swoje operowe życie – tyle, że już od początku tej drogi „osierocona”.

Maestra osierociła nas wszystkich w dosłownym znaczeniu, kiedy odeszła 12 lipca 1968 roku to tak, jakby nastąpiło muzyczne „trzęsienie ziemi” w nas. I staliśmy wszyscy, pełniąc wartę przy jej trumnie wystawionej w Akademii Muzycznej na Okólniku.

Maestra do dziś tkwi we mnie jako niekwestionowany, najwyższy autorytet wokalny i szczęśliwa jestem, że dość często mogę zapalać jej znicze w Alei Zasłużonych na warszawskich Starych Powązkach.

Maestra – byłaś w moim życiu stanowczo za krótko, ale przeżyłaś ze mną całe moje życie na operowych scenach. Jesteś i pozostaniesz nieśmiertelna.

Wielcy nie umierają!

Ewa Karaśkiewicz