Ostoja nr 2/2024
Do czytelników trafia kolejny numer czasopisma „Ostoja”. Otwiera go Obraz zatytułowany Rejtan na sejmie warszawskim 21 kwietnia 1773 – upadek Polski to jeden z najbardziej znanych dzieł Jana Matejki, który uchwycił dramatyczny moment z historii naszej ojczyzny. Namalowany w roku 1866 obraz przedstawia scenę z 1773, kiedy Tadeusz Rejtan, poseł na sejm rozbiorowy, desperacko próbował zapobiec zatwierdzeniu pierwszego rozbioru Polski.
Rejtan leży na ziemi, rozrywając swoje ubranie, aby symbolicznie pokazać swój protest i rozdarcie ojczyzny. Jego dramatyczna postawa kontrastuje z obojętnością i wyrachowaniem innych postaci, co podkreśla tragizm sytuacji. Obraz Matejki jest nie tylko artystycznym arcydziełem, ale także mocnym przesłaniem o patriotyzmie, poświęceniu i zdradzie w obliczu narodowej katastrofy.
Analizując dzieło Matejki mamy do czynienia z alegorycznym przedstawieniem dziejów. „To nie jest obraz ściśle historyczny, lecz historiozoficzny. Nie odtwarza on, w zamierzeniu mistrza, określonej chwili dziejowej, ale chce dać syntezę epoki, określonego problemu” – podkreślał swego czasu prof. Stefan Kieniewicz, skoligacony z Tadeuszem Rejtanem.
Mrok tamtego czasu, kiedy to ościenne mocarstwa, dyktowały polskiemu sejmowi warunki, a zarazem przymuszały do zatwierdzenia de iure rozbiorów, spowodował szok, a jednocześnie rozsuwał kurtynę, za którą rozpoczynał się ostatni akt dziejów wielowiekowej Rzeczypospolitej. Matejko ukazuje niechlubny moment w jej dziejach,
potępia cynizm, bezmyślność i zdradę samych Polaków.
Pomimo że obraz powstał niemal 160 lat temu, a odwołuje się do wydarzeń sprzed ponad 250 lat, jest ponadczasowy. Rejtan jest „symbolem oporu i niezgody na nieprawości, które działy się w Rzeczypospolitej, oraz na nieład i nierząd. Polacy często powtarzali, że «Rzeczpospolita nierządem stoi» i że nikomu nie zagraża, ponieważ jest
słaba. Desperacki akt rozpaczy Rejtana miał miejsce w okolicznościach, kiedy wszystko było już przesądzone” – podkreśla Wiktor Łozowski, historyk z Wilna.
Kończąc słowo wstępne do bieżącego wydania „Ostoi” redaktor naczelny dodaje: „Tadeusz Rejtan we współczesnej Polsce to symbol nie tylko historyczny, ale wciąż aktualna inspiracja dla wszystkich, którzy cenią niezależność, sprawiedliwość i patriotyzm. Jego dziedzictwo jest trwałym elementem narodowej świadomości, przypominając o cenie wolności i konieczności jej obrony”.
AS